Σε αυτό το έργο ο Φρανθινσκο Γκόγια απεικονίζει την εκτέλεση Ισπανών αγωνιστών από τα γαλλικά στρατεύματα στη Μαδρίτη, την 3^η του Μάη το 1808.

Στο τέλος του 1807 και στις αρχές του 1808, με πρόσχημα την αποστολή ενισχύσεων στον γαλλικό στρατό που κατελάμβανε την Πορτογαλία ο Ναπολέοντας εισβάλλει στην Ισπανία, συνεργαζόμενος με τον τότε διάδοχο του ισπανικού θρόνου Φερδινάνδο, που προσδοκούσε να στεφθεί βασιλιάς εκθρονίζοντας τον πατέρα του, Κάρολο Δ΄. Η εισβολή των Γαλλικών στρατευμάτων στην Ισπανία πραγματοποιείται σε μια περίοδο γενικευμένης κοινωνικής αναταραχής και αυξανόμενης δυσαρέσκειας απέναντι στον Βασιλιά Κάρολο Δ΄ και το παλάτι.

Το κλίμα σύγχυσης επιτείνεται από την επισφαλή και ασταθή συμμαχία που είχε συνάψει η Ισπανία με τη Γαλλία. Σε έναν πρώτο χρόνο, ο ισπανικός λαός θα δεί τους Γάλλους ως απελευθερωτές από τον λαομίσητο πρωθυπουργό Μανουέλ ντε Γοδόι, γρήγορα όμως θα διαπιστώσει τη ζοφερή πραγματικότητα. Ο στρατός του Ναπολέοντα δεν είναι τίποτε άλλο παρά κατοχικά στρατεύματα. Και ενώ αρχικά τα γαλλικά στρατεύματα υπό τον στρατάρχη Ζοακίμ Μυρά δεν συνάντησαν κάποια αντίσταση, πολύ σύντομα βρίσκονται αντιμέτωπα με πολλαπλά λαϊκά μέτωπα αντίστασης που εμφανίζονται με μια καινούρια μορφή πολέμου, τον ανταρτοπόλεμο.

Επρόκειτο για μια νέα μορφή πολέμου η οποία δε διεξαγόταν από τον τακτικό στρατό, αλλά από τον ίδιο τον λαό, οργανωμένο από τα κάτω και σε μικρές ένοπλες ομάδες. Ο Ισπανικός πόλεμος της Ανεξαρτησίας πρακτικά ξεκινά στις 2 Μαΐου του 1808 (the Second of May 1808, Fancisco Goya) που ο λαός της Μαδρίτης εξεγέρθηκε εναντίον της γαλλικής κατοχής, σκοτώνοντας 150 Γάλλους στρατιώτες. Η εξέγερση καταστέλλεται και πνίγεται στο αίμα από την γαλλική Αυτοκρατορική Φρουρά υπό την ηγεσία του Ζοακίμ Μυρά, ο οποίος εισβάλλει στην πόλη ποδοπατώντας με το γαλλικό ιππικό τους επαναστάτες.

Την επόμενη μέρα, την 3^η Μαϊου 1808 ο γαλλικός στρατός εκτελεί εκατοντάδες Μαδριλένους πολίτες ως τιμωρητική ανταπόδοση και εμπνέει τον Φρανσέσκο Γκόγια στη δημιουργία του ομώνυμου πίνακα.

Ο πίνακας της 3^η Μαίου 1808 σίγουρα δημιουργεί τομές στη δυτική τέχνη και την μετέπειτα ιστορία της. Τα ίδια τα γεγονότα της 3^ης Μαίου όμως αποτυπώνουν όχι μόνο μια πρωτοεμφανιζόμενη ιστορικά μορφή πολέμου, αλλά συνολικότερα μια νέα κοινωνική συνθήκη που αναδύεται στην Ευρώπη τον 19^ο αιώνα.

Ο πίνακας του Φρανθίσκο Γκόγια αντιτίθεται στον πόλεμο, εστιάζει στην τραγικότητά του. Στις θυσίες του ισπανικού λαού, που απέναντι σε έναν (φαινομενικά) πανίσχυρο αντίπαλο σηκώνει το ανάστημά του και αντιστέκεται. Μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, οι Ισπανοί αγωνιστές στέκονται όρθιοι και κοιτούν τον δυνάστη τους κατάματα παρά τον τρόμο και την απόγνωση που διακρίνονται στα πρόσωπά τους. Άλλοι προσεύχονται, άλλοι απελπισμένοι κρύβουν τα μάτια τους για να μην δουν την εκτέλεση των συντρόφων τους. Όλοι όμως στέκονται δίπλα δίπλα και περιμένουν να πεθάνουν για το δίκιο τους. Ο ζωγράφος θέλει τον θεατή να επικεντρωθεί στον μελλοθάνατο και τις τραγικές φιγούρες που τον περιβάλλουν, όχι στους εκτελεστές. Όλο το φως, όλη η προσοχή είναι διοχετευμένα στον ασπροντυμένο άνδρα που έχει τα χέρια του ψηλά και κοιτά τους εκτελεστές του στα μάτια, καθώς αυτή η τραγική φιγούρα είναι το επίκεντρο του ίδιου του πίνακα. Ένας κοινός άνθρωπος, που με μια απλή στάση εξευτελίζει την «παντοδυναμία» των απρόσωπων στρατιωτών. Ο Γκόγια ηθελημένα δεν επιθυμεί να προσδώσει κάποια μυθική υπόσταση στους Μαδριλένους επαναστάτες, δε θέλει να τους παρουσιάσει σαν υπερανθρώπους, απαλλαγμένους από συναισθήματα. Αποστρέφεται τις υπερφυσικές αποθεώσεις, αποτυπώνει την απελπισία και τον φόβο μπροστά στον θάνατο, τη θυσία των καθημερινών ανθρώπων για την ελευθερία. Και ακριβώς αυτόν τον ανθρώπινο ηρωισμό μπροστά στο θάνατο, ο Φρανθίσκο Γκόγια τον στέλνει στην αιωνιότητα.

Ο αγώνας και η θυσία για την χειραφέτηση και την ανεξαρτησία δεν είναι ξένοι στους λαούς. Αυτή η πάλη του Ισπανικού λαού για ελευθερία στον Απελευθερωτικό Αγώνα του 1808 που ενέπνευσε τον Γκόγια, ενέπνευσε τους λαούς της Ευρώπης σε μια σειρά από εξεγέρσεις στην «Άνοιξη των λαών» του 1848 (The Uprising 1848, Honore Daumier)

Εξεγέρσεις που ενεπνευσαν τους Γάλλους Κομμουνάριους οι οποίοι έδωσαν την δική τους ιστορική μάχη στο Παρίσι το 1871 (Le Cri du Peuple, Jacques Tardi). Γεγονότα που επηρέασαν (ή μάλλον όρισαν) την ιστορία του 20^ου αιώνα με τους Ρώσους κομμουνιστές και την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917.

Το μήνυμα είχε σταλεί. Ο κόσμος είχε περάσει σε μια νέα φάση και ο Φρανθίσκο Γκόγια ψηλαφίζει κάποια από τα νέα στοιχεία αυτής της συνθήκης με τα έργα του. Τα έργα του καλλιτέχνη όμως βλέπουν τα πρώτα φώτα της δημοσιότητας 33 χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1863.

Για να απαντήσουμε στο αρχικό ερώτημα του αν «Μπορεί ένας πίνακας να αλλάξει την ιστορία;» πρέπει να διαπιστώσουμε κάτι. Κανένα έργο τέχνης δεν όρισε από μόνο του τα ιστορικά γεγονότα που πήραν μέρος μετά την δημιουργία του. Το μεγαλύτερο κοινωνικό (και εν συνεχεία ιστορικό) αντίκτυπο που δύναται να έχει ένα έργο τέχνης, είναι να αποτυπώσει τα ιστορικά γεγονότα έτσι όπως πραγματικά έγιναν. Και οι άνθρωποι του Σήμερα (αλλά και κάθε σήμερα) να μπορούν να εμπνέονται από το παρελθόν και να παλέψουν για το δικό τους μέλλον.

* Ο Πίνακας σήμερα βρίσκεται στο μουσείο Πραδο στη Μαδρίτη.